Nhà văn Võ Phiến vừa qua đời vào chiều hôm qua ngày 28 tháng 9 tại thành phố Santa Ana California hưởng thọ 90 tuổi.Võ Phiến là cây bút nổi tiếng của văn học Việt Nam từ thập niên 60 khi cuộc chuyển mình giữa hai luồng tư tưởng tự do và cộng sản lên tới đình cao nhất. Tác phẩm của ông để lại cho Văn học Việt Nam đồ sộ không những ở con số của các trang sách mà trong từng trang sách ấy chứa đựng sự sáng tạo, trăn trở với văn học, với con đường đất nước đã lặn lội qua nhiều chế độ.
Để tưởng nhớ ông, Mặc Lâm có cuộc trao đổi với nhà phê bình văn học Việt Nam, Giáo sư Nguyễn Hưng Quốc, người đã theo dõi và viết nhiều chuyên đề về nhà văn Võ Phiến.
Mặc Lâm: Thưa GS, là người theo dõi, viết nhiều về nhà văn
Võ Phiến xin ông cho biết ấn tượng nào của ông về văn nghiệp của nhà văn
được xem là lớn và nhiều ảnh hưởng nhất của Văn học Việt Nam hiện đại
này.
GS Nguyễn Hưng Quốc: Tôi có ấn tượng rất tốt về Võ Phiến, đó
là sự quan tâm của ông đối với văn chương. Ông say mê viết lách đã đành,
ông còn có niềm say mê đọc những người khác. Mỗi lần thấy người nào
viết hay ông trầm trồ, khen ngợi, động viên khuyến khích họ. Ông không
hề có một chút gì ghen tỵ hay khó chịu.
Mỗi lần tôi ra một cuốn sách hay viết một bài báo nào đó mà ông đọc
được thì ông trầm trồ khen ngợi bằng những bức thư dài 3, 4 trang để
bình luận về một bài báo của tôi. Tôi nghĩ là ở Võ Phiến ngoài cái tài
của ông thì điều mà người ta không thể phủ nhận được còn cái tâm của ông
đối với giới viết lách, văn chương. Tôi nghĩ hiếm có người nào mà vừa
say mê văn chương lại vừa rộng lượng với người khác như Võ Phiến.
Mặc Lâm: Nhà văn Võ Phiến từ nhiều chục năm qua được nhiều
người cho rằng là ngòi viết chống cộng, dĩ nhiên các quan chức văn nghệ
Việt Nam là những người ủng hộ cho ý kiến này nhất. Riêng GS ông có cho
rằng Võ Phiến xem việc chống cộng cho mục tiêu viết lách của mình hay
không?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Tôi hoàn toàn không đồng ý. Trước năm
1975 ở miền Nam Võ Phiến có viết nhiều thể loại khác nhau trong đó ông
viết bình luận văn học, bình luận về chính trị. Ngoài ra ông còn viết
tùy bút, truyện dài, truyện ngắn. Thành tựu lớn nhất của Võ Phiến là tùy
bút, truyện ngắn thế nhưng người ta bị ám ảnh nhiều về những bài bình
luận chính trị của Võ Phiến và người ta cho ông là cây bút chống cộng.
Tôi nghĩ điều này thật ra xuất phát từ chỗ không phải Võ Phiến viết
bài chống cộng nhiều nhưng mà chủ yếu ở chỗ Võ Phiến viết bài chống cộng
hay anh ạ. Sau này tôi đọc lại những bài bình luận chính trị của Võ
Phiến viết về chủ nghĩa cộng sản cũng như cộng sản miền Bắc nói chung từ
những năm 60-61-62… trong giai đoạn đó Võ Phiến hiểu rất rõ, rất tinh
tế những âm mưu, ý đồ của cộng sản miền Bắc.
Tôi nghĩ rằng người ta gán cho Võ Phiến danh xưng nhà văn chống cộng
bởi vì người ta sợ ông, sợ sự sắc sảo của ông. Bởi vậy không có gì ngẫu
nhiên sau năm 1975 khi chiếm được miền Nam thì Võ Phiến được coi là cây
bút đứng đầu trong danh sách chống cộng, những cây bút được coi là phản
động là biệt kích chống cộng…và toàn bộ sách của ông bị cấm xuất bản
thậm chí bị tịch thu, thiêu hủy.
Mặc Lâm: Giáo sư có quan hệ mật thiết với nhiều nhà văn
trong nước ông thấy thái độ của họ thế nào? Họ có đồng thuận với cáo
buộc của nhà nước cho rằng tác phẩm của Võ Phiến là tiền đồn chống cộng
hay không?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Một cách chính thức trên sách báo xuất
phát từ bộ máy tuyên truyền của nhà cầm quyền Việt Nam thì tôi nghĩ là
mọi người ai cũng thấy Võ Phiến bị lên án, bị công kích và phê phán rất
nhiều, thế nhưng trong những cuộc gặp gỡ riêng tư tôi lại thấy người ta
rất nể phục Võ Phiến. Ví dụ trước năm 79 hay 80-81 gì đó tôi có dịp gặp
nhà thơ Chế Lan Viên một lần tại Sài Gòn ông có nhắc đến Võ Phiến và rất
khen ngợi Võ Phiến. Sau này gặp nhiều người khác tôi cũng nghe người ta
rất khen Võ Phiến. Một trong những người khen Võ Phiến nhiệt tình nhất
là nhà văn Nguyễn Khải.
Cách đây khoản 10 năm Nguyễn Khải có dịp sang Mỹ thì ông có viết thư
cho Võ Phiến và bày tỏ sự ngưỡng mộ của mình đối với Võ Phiến. Nhà văn
Võ Phiến có giao bức thư của nhà văn Nguyễn Khải cho tôi để tôi giữ làm
tài liệu. Khá nhiều người cầm bút ở miền Bắc cũng như trong nước sau
1975 bộc lộ niềm ngưỡng mộ đối với Võ Phiến.
Mặc Lâm: Trong sự nghiệp văn chương của Võ Phiến có lẽ
thành tựu lớn nhất của ông là tập Văn học Miền Nam Tổng quan, là người
nghiên cứu và giảng dạy văn học Việt Nam Giáo sư đánh giá công trình này
như thế nào?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Vâng, sau năm 1975 ở hải ngoại Võ Phiến
viết nhiều thể loại khác nhau. Ông viết truyện dài, truyện ngắn, tùy
bút, tạp bút thậm chí ông làm thơ nữa! Theo tôi thành tựu lớn nhất của
Võ Phiến sau năm 1975 ở hải ngoại chính là bộ Văn Học Miền Nam, trong đó
bao gồm nhiều tập mà tập anh vừa nêu là tập đầu tiên, giới thiệu toàn
bộ bối cảnh sinh hoạt văn học miền Nam trước năm 75 cũng như những thành
tựu, những xu hướng, trường phái khác nhau trong 20 năm văn học miền
Nam. Tuy nhiên sau đó ông xuất bản thêm khá nhiều tập khác, có mấy tập
chuyên về thơ, về tiều thuyết, tùy bút, kịch….
Nói chung đó không những là thành tựu lớn nhất của Võ Phiến sau 1975
mà thậm chí đó là thành tựu lớn nhất của cả hải ngoại nói chung về văn
học miền Nam trước 75. Cho tới bây giờ chưa có người nào viết về văn học
miền Nam một cách đầy đủ, sắc sảo, tinh tế đến như vậy anh ạ.
Cho đến bây giờ khi đọc lại cuốn Văn học Miền Nam Tổng quan của Võ
Phiến cũng như những bài nhận xét của Võ Phiến về một số nhà thơ, nhà
văn miền Nam thì tôi nghĩ người ta sẽ hiểu hơn một nền văn học bị trù
dập, bị âm mưu xóa bỏ sau 1975.
Mặc Lâm: Riêng tại hải ngoại GS có nghĩ rằng nhiều người theo dõi, đọc và bị ảnh hưởng tác phẩm của nhà văn hay không?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Thật ra có lẽ những người chịu ảnh hưởng
của Võ Phiến cũng khá nhiều nhưng bàng bạc đây đó rất khó ghi nhận. Võ
Phiến vốn là một nhà văn lặng lẽ tuy ông có phong cách xuất sắc riêng
rất độc đáo nhưng rất lặng lẽ cho nên ảnh hưởng của Võ Phiến đối với
người sáng tác khác ở hải ngoại có lẽ không rõ ràng lắm trừ chuyện ông
chuyển lửa cho họ bằng sự đam mê, nồng nhiệt của mình. Khuyến khích họ
cầm bút, khuyến khích họ tiếp tục sáng tác.
Mặc Lâm: Riêng về giới viết lách và nghiên cứu văn học
trong thế hệ của GS có ai xem Võ Phiến là ngọn nến soi rọi trên sáng tác
hay nghiên cứu của họ không?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Thế hệ chúng tôi khác hơn Võ Phiến nhiều
chỗ bởi vì chúng tôi trưởng thành và ra hải ngoại sớm bởi vậy thành thật
mà nói những tác phẩm chúng tôi đọc thì có lẽ của phương Tây nhiều hơn
là văn học Việt Nam. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là chúng tôi không
chịu ảnh hưởng của Võ Phiến. Chúng tôi chịu ảnh hưởng nhiều từ phong
cách viết lách của ông. Chịu ảnh hưởng từ đam mê của ông, từ thái độ
nghiêm túc đối với chuyện viết văn, làm thơ. Ảnh hưởng của ông đối với
thế hệ chúng tôi có lẽ sâu đậm mà còn cần thời gian chúng ta mới nhận ra
nó cụ thể như thế nào.
Mặc Lâm: Xin được một câu hỏi cuối, với tư cách cá nhân là
người tiếp xúc thường xuyên với nhà văn Võ Phiến, GS có chia sẻ gì về sự
ra đi của ông?
GS Nguyễn Hưng Quốc: Với tư cách cá nhân của tôi do quen biết
khá nhiều văn nghệ sĩ ở miền Nam trước 1975 cũng như ở hải ngoại sau
1975 thì người gần gũi nhất với tôi là Võ Phiến. Lý do gần gũi bởi vì từ
năm 1996 tôi có xuất bản một chuyên khảo viết về Võ Phiến. Trước đó để
cung cấp tài liệu thì Võ Phiến gửi thư cho tôi hầu như hàng tuần hoặc
hàng tháng. Tôi nhận được hàng trăm bức thư khác nhau của ông trong đó
ông kể về cuộc đời, về quan niệm của ông đối với chuyện sáng tác. Về
những kỷ niệm của ông trong sinh hoạt nghệ thuật ở miền Nam trước và sau
năm 1975, cho nên qua những thư từ trao đổi như vậy tôi thấy rất gần
gũi với Võ Phiến.
Tôi có cảm giác Võ Phiến không phải là nhà văn ở ngoài mà là người
thân trong gia đình, bởi vậy khi nghe tin Võ Phiến mất thành thật mà nói
tôi rất xúc động, bàng hoàng có cảm giác nghẹn ngào như nghe một người
thân của mình vừa mới qua đời.
Đó là chỗ riêng tư còn nói một cách tổng quát tôi cho sự ra đi của Võ
Phiến là một mất mát với nền văn học Việt Nam nói chung. Không thể hoài
nghi được trong suốt thế kỷ 20 thì Võ Phiến là một nhà văn xuất sắc
nhất của chúng ta. Mất ông chúng ta mất đi một đại thụ trong văn học
Việt Nam.
Mặc Lâm: Xin cám ơn GS Nguyễn Hưng Quốc.
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/great-writ-vophien-pass-awy-09292015110444.html
*
* *
